Download blog

 

Dieper tekstbegrip met satellietteksten

 

Satellietteksten? Ja. Dat zijn teksten die een andere tekst inhoudelijk ondersteunen. Met satellietteksten is het mogelijk om de informatie uit een tekst te koppelen aan informatie uit een andere bron. Hiermee bereik je een dieper tekstbegrip bij leerlingen. Bovendien leer je leerlingen om bronnen zorgvuldig te beoordelen. Uit de PISA- en PIRLS-onderzoeken van onlangs bleek dat onze leerlingen moeite hebben met evalueren. Twee vliegen in één klap dus.

 

Een leerling komt tot diep tekstbegrip door actief bezig te zijn met een tekst. Dat kan op verschillende manieren en op verschillende momenten. Allereerst is het belangrijk te letten op de context. Lezen doe je nooit zomaar ineens. Je bevindt je altijd in een bepaalde situatie en je hebt ook altijd een leesdoel. Je staat op het station en je wilt de juiste trein pakken, je staat in de winkel en je wilt weten welke ingrediënten er in een product zitten, je wilt je verdiepen in de natuur van Nederland en je hebt in de bibliotheek een geschikt boek gevonden, etc. Voor leerlingen is het leesdoel vaak opgelegd. Ze moeten in de les, veelal tegen hun zin, teksten lezen en vragen beantwoorden. Het doel is dan: de vragen beantwoorden (oftewel: het huiswerk af hebben voor het einde van de les). Jammer, kans gemist, want de kans dat er iets van informatie is blijven hangen, is klein. Over de moeilijke woorden hebben ze heen gelezen en wat het doel van de schrijver is geweest, is al helemaal niet duidelijk. Ze hebben alleen maar strategisch gelezen om zo snel mogelijk een acceptabel antwoord te formuleren. Begrijpend lezen op school slaat daarom vaak de plank mis.

 

Voor het lezen

Wanneer lezen leerlingen dan wel actief? Je kunt bijvoorbeeld thematisch werken. Dan plan je voor de komende twee weken bijvoorbeeld in dat je aan het thema vriendschap werkt of aan het thema vakantie, als het jaar er bijna op zit. Of nog beter: je laat je leerlingen zelf een thema aandragen. Dat is al een heel andere insteek dan klakkeloos starten met: we gaan een tekst lezen. Neem ook zeker de tijd om het thema te introduceren. Laat een filmpje zien, lees een kort verhaal voor, neem een krantenartikel met ze door, vul een woordweb in, doe een spel, etc. Door een prikkelende introductie is de aandacht van de leerlingen getrokken. Ook wordt het lezen van de tekst in een bredere context geplaatst, wat de voorkennis activeert.

 

Tijdens het lezen

Nu kan het echte werk beginnen. Laat je leerlingen een rijke tekst op hun eigen niveau lezen. Moedig ze aan actief te lezen, dat wil zeggen: op het minst met een pen of stift in de hand. Daarmee kunnen ze strepen zetten, verbanden visualiseren, moeilijke woorden onderstrepen, aantekeningen in de kantlijn maken, etc. Een lezer leest een tekst nooit lineair, maar hij legt onbewust verbanden met informatie die hij eerder heeft gelezen. Een beginnende lezer heeft deze vaardigheid natuurlijk nog niet zo ontwikkeld als een gevorderde lezer. Om leerlingen te helpen om deze vaardigheid te verbeteren, helpt het door ze de verbanden zichtbaar te maken.

 

Na het lezen

Dan hebben ze de tekst gelezen, al dan niet met hulp van wat hulpvragen om de tekst te doorgronden. En dan? Hoe beklijft de informatie nu… daar komen de satellietteksten te hulp: teksten die de hoofdtekst inhoudelijk ondersteunen. Stel, je leerlingen lezen een informatieve tekst binnen het thema zintuigen over het gehoor van de hond. Dan lezen ze hoe het komt dat het gehoor van honden stukken gevoeliger is dan dat van ons en hoe belangrijk het gehoor is voor de communicatie tussen jou en je hond. Hoe zorg je ervoor dat ze die informatie goed verwerken? Je kunt ze met een productieve taak laten maken, waarin ze deze informatie gebruiken: een schrijfopdracht of iets dergelijks. Een andere effectieve manier is door ze een satelliettekst te laten lezen: een tekst die inhoudelijk raakvlakken vertoont met de hoofdtekst en waarvan ze de informatie dan moeten koppelen aan die van de hoofdtekst. Dat kan door een uitdagende of onderzoekende vraag te stellen. Een satelliettekst bij de tekst over de hond en zijn gehoor kan bijvoorbeeld een tekst op een forum voor hondenliefhebbers zijn, met als titel: 'Hoe test je een hond op doofheid?'. Met een onderzoekende vraag, zoals: 'In de hoofdtekst staat dat honden veel beter kunnen horen dan mensen. Denk je dat een hond dan ook meer last heeft van doofheid dan mensen?' zet je de hersenen van je leerlingen aan het werk. Ze zullen met goede argumenten uit de hoofd- én satelliettekst moeten komen, om een antwoord te kunnen formuleren. Ze gaan dus direct met de nieuw verworven informatie aan de slag en maken veel nieuwe connecties in hun brein. De teksten moeten met elkaar worden vergeleken. De bronnen worden daarbij kritisch bekeken: hoe waardevol is deze informatie ten opzichte van de informatie uit de andere tekst? Het mooist is het om twee heel verschillende tekstsoorten en -vormen aan te bieden. Dat biedt de nodige variatie en geeft een divers beeld van de verschillende doelen die schrijvers kunnen hebben.

So far. Satellite it is!

 

Diana Brouwer-Jonkman
Hoofdredacteur & uitgever Diaplus van uitgeverij Dia

 

Bronnen

Een greep uit de bronnen:

1. Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht (2023) Resultaten_PISA-2022_in_vogelvlucht.pdf (utwente.nl)
2. PIRLS-2021 Trends in leesprestaties, leesattitude en leesgedrag van tienjarigen in Nederland (2023) pdf (overheid.nl)
3. Houtveen, Van Steensel en De la Rie (2019) De vele kanten van leesbegrip https://www.nro.nl/sites/nro/files/migrate/de-vele-kanten-van-leesbegrip.pdf (onder andere verwijzing naar Constructie-Integratiemodel van Kintsch)
4. Vergroten en verdiepen van leesbegrip (2023) Vergroten en verdiepen van leesbegrip | Onderwijskennis (o.a. verwijzing naar Kintsch)
5. Nederlandse Taalunie, Wat zijn rijke teksten? Wat zijn rijke teksten? – Rijke Teksten, Taalunie
6. Camille Welie (2016) Individual differences in reading comprehension. A componential approach to eighth graders’ expository text comprehension (proefschrift bij de UvA waarin evidentie is gevonden voor Diaplus) Publicaties | Camille Welie - Meer over - Vrije Universiteit Amsterdam (vu.nl)
7. Prof. dr. Wander Lowie in ons filmpje over onze leesdidactiek (2019) Effectief leesonderwijs: waarom motiverende teksten wél werken bij de lees- en taalontwikkeling - YouTube
8. Prof. dr. Wander Lowie, An English academic reading course for Dutch pre-university students (https://www.jbe-platform.com/content/journals/10.1075/dujal.19042.gro?crawler=true).